Elektrikli veya mekanik ürünleri kullanılacakları ortama uygun olarak seçmemiz gerekmektedir. Ürünün tasarımı ve özellikleri kullanılacağı ortam şartlarına uygun değilse, ürünün arızalanma ve tehlike oluşturma olasılığı oldukça yüksektir.
Tehlikeli ortamlar (kısaca HazLoc), her türlü yanıcı katı, sıvı, gaz, toz veya buhar gibi yanıcı maddelerden oluşabilecek yangın veya patlama tehlikelerinin meydana gelebileceği yerler olarak adlandırılır. Bir diğer tanımı da havada patlayıcı veya tutuşabilir maddelerin bulunduğu ortamlardır. Böyle sınıflandırılmış yerlerde kullanılması gereken elektrikli ekipmanların; kablo, muhafaza, devre veya ekipman yüzeyinin patlamaya sebebiyet vermemesi için özel dizaynlar yapılmalı ve test edilmelidir.
Exproof Nedir? Ne Değildir ?
Exproof İngilizce’de Explosion ve Proof kelimelerinin kısaltılmasından oluşan bir kelimedir. Türkçe’ye “patlamaya neden olmayan” diye çevrilebilir. Exproof standartındaki bir muhafaza, cihaz gövdesi içinde oluşabilecek herhangi bir patlama, kıvılcım, ark gibi nedenlerle; çevrede bulunan buhar, gaz, toz ve elyafların tutuşmasından korumalıdır.
Exproof tanımı ve Türkçe anlamı bazen yanlış anlamalara yol açmaktadır. Exproof : bir cihazın kendi içinde oluşan patlama, ark yada tutuşma nedeniyle, çevresel bir patlamaya yol açmayan ürün anlamına gelir.
Exproof ürünler yapıları gereği, standart ürünlere göre daha sağlam yapıdadırlar. Fakat, bir cihazın Exproof olması, çevrede oluşan bir patlamadan hasar almayacağı, etkilenmeyeceği anlamına gelmez. Exproof tanımı bu tip bir korumayı ifade etmez.
Exproof Ekipmanlar Nelerdir ?
Kimya, petrol, ahşap fabrikaları, doğal gaz, LPG, kömür madenleri gibi yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin yer aldığı birçok sanayi dalında rutin iş akışlarında veya arıza gibi durumlarda patlayıcı ortam oluşmaktadır. Elektrikli aletlerin çıkardığı kıvılcım ve ark bu ortamları tehlikeye düşürmekte ve patlamalara neden olabilmektedir. Bu yerlerde , bir patlama yada tutuşmaya neden olmayacak ekipmanlar tercih edilmelidir. Bu özellikteki ekipmanlara Ex-proof tanımlaması kullanılmaktadır.
Exproof Standartları Nelerdir ?
- IEC/EN-60079-0 / Genel standart
- IEC/EN-60079-1 / Alev Geçirmez
Ekipman yapısı, bir iç patlamaya dayanabilecek şekildedir. Kaçan (sıcak) gazlar, muhafazanın dışına ulaştıklarında, tutuşma kaynağı olamayacak kadar soğumuş olmalıdır. - IEC/EN-60079-2 / Basınçlama
Ekipman hava veya inert bir gaz ile çevredeki atmosfere göre pozitif bir basınca basınçlandırılır, böylece çevredeki tutuşabilir atmosfer aparatın enerjili kısımlarıyla temas edemez. - IEC/EN-60079-5 / Güç doldurma
Ekipman bileşenleri tamamen kum, toz veya kuvars tabakası ile kaplıdır. - IEC/EN-60079-6 / Yağa batırılmış
Ekipman bileşenleri tamamen yağa batırılmıştır. - IEC/EN-60079-7 / Atırılmış emniyet
Ekipman çok sağlam ve bileşenler yüksek kalitede üretilir. - IEC/EN-60079-11 / İç güvenlik
Bu ekipmandaki herhangi bir yay veya kıvılcım, bir buharı tutuşturmak için yeterli enerjiye (ısı) sahip değildir - IEC/EN-60079-15 / Kıvılcım çıkarmaz(ark önleyici)
Ekipman, tutuşturucu değildir veya kıvılcım çıkarmaz. - IEC/EN-60079-18 / Kapsülleme
Ekipmanın ekipman bileşenleri genellikle reçine tipi bir malzemeyle kaplanmıştır.
Exproof Sıcaklık Seviyeleri (maksimum sıcaklık)
T1: 450°C | T2: 300°C | T3: 200°C | T4: 135°C | T5: 100°C | T6: 85°C
Exproof için minimum IP koruma sınıfı IP54’tür.
IP koruma sınıfları nedir? Yazımızı okumak için tıklayın.
Atex Nedir ?
Atex Fransızca “Atmosphere Explosibles” kelimelerinin kısaltmasıdır. Potansiyel olarak patlayıcı bir atmosfere sahip olan bölgelerde çalışanların ve aletlerin korunması için işletmelerin takip etmesi gereken yasal standartlar bütünüdür.
Avrupa’ya gelen exproof ürünler için ATEX sertifikasına ihtiyaç vardır. ATEX exproof standardı IEC 60079 standardına dayanmaktadır.
ATEX-100a: Muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan alet ve koruyucu sistemler ile ilgili yönetmeliktir.
ATEX137: Çalışanların ve patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması hakkında yönetmeliktir.
Türkiye’de ATEX Mevzuatı Var mı ?
Çalışma Bakanlığı iş hayatı ile ilgili bir dizi tüzük yayınlamıştır. Bunların içinde ATEX 137’de bulunmaktadır. 26 Aralık 2003 tarihinde ATEX 137 aynen tercüme edilerek “patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların korunması hakkında tüzük” adı altında yayınlanmış ve yürürlüğe konulmuştur.
PATLAYICI ORTAMLARIN BÖLGELERE AYRILMASI
Patlayıcı ortamları bölgelere ayırmasında iki sistem mevcuttur. Birincisi Avrupa-Zone Sistemi, ikincisi Amerika-Division Sistemidir. Biz bu yazımızda Avrupa Standartları olan IEC’yi ele alacağız.
Patlayıcı ortamlar IEC (International Electrical Commission) tarafından tehlike derecesine göre sınıflara ayrılmıştır.
Yanıcı gazlar, dumanlar, buharlar ve yanıcı toz arasında bir ayrım yapılır. Bölge 0’daki ekipman, bir koruma mekanizması başarısız olsa veya peş peşe iki hata meydana gelse bile etkin korumanın garanti edildiği şekilde tasarlanıp, üretilip devreye alınmalıdır.
ZONE SINIFLANDIRMASI|GAZ
ZONE 0 – Yüksek oranlarda patlayıcı gaz ve buharın;
-Sürekli bulunduğu
-Uzun süre bulunduğu
ZONE 1 – Yüksek oranlarda patlayıcı gaz ve buharın;
-Normal çalışma koşullarında bulunma olasılığının az olduğu
-Tamir, bakım işlemleri ya da sızıntılar sebebiyle bulunabileceği
ZONE 2 – Yüksek oranlarda patlayıcı gaz ve buharın;
– Çok kısa süreli oluştuğu
-Kazalar ve çeşitli olağandışı çalışma koşullarıyla tehlikeli hale geldiği
ZONE SINIFLANDIRMASI- TOZ
ZONE 20 – Yüksek oranlarda patlayıcı tozun;
-Sürekli bulunduğu
-Uzun süre bulunduğu
ZONE 21 – Yüksek oranlarda patlayıcı tozun;
-Normal çalışma koşullarında bulunma olasılığının az olduğu
-Tamir, bakım işlemleri ya da sızıntılar sebebiyle bulunabileceği
ZONE 22 – Yüksek oranlarda patlayıcı tozun;
-Çok kısa süre oluştuğu
-Kazalar ve çeşitli olağandışı çalışma koşulları sebebiyle tehlikeli hale geldiği
Zone sisteminde patlayıcı gazlar G ve tozlar da D harfi ile belirlenir.
GRUP SINIFLANDIRMASI (EN 50014)
• Group I -Grizu olasılığı olan madenlerde kullanılan Elektrik Aletleri
(yeraltında kullanılır)
• Group II -Patlama olasılığı olan ortamlarda kullanılan Elektrik Aletleri
(maden dışı – yer üstü)
kaynakça
iec.ch
ist.com.tr
